بسمه تعالی

سایت حقوقی وکلا آنلاین با هدف ارائه جدید ترین مطالب حقوقی و کارآمد ترین آن ها برای کلیه بازدید کنندگان محترم در کلیه سطوح علمی (حقوقی) اقدام به تهیه و نگارش مقاله ذیل در خصوص عول و تعصیب در ارث که از مطالب تخصصی در رشته حقوق به شمار می رود نموده است تا شرحی مضیق  در راستای تبیین این مفاهیم برای علاقه مندان به این موضوع وهمچنین کار آموزان محترم وکالت و قضاوت قرار داشته باشد.

در ابتدا لازم است به مفوم دو اصطلاح فوق بپردازیم:

۱-عول :در لغت به معنا چیره شدن ، غلبه کردن ، سنگینی کردن و در اصطلاح حقوقی به معنای زیاد تر شدن سهام ورثه از مقدار ترکه متوفی

۲- تعصیب: از ریشه عصبه به معنا فامیل پدری است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از رد مقداری از ترکه که از سهام وراث زیادتر است.

سهم الارث ورثه طبقه اول

پدر:

در صورت وجود اولاد = ۶/۱ به فرض

در صورت فقدان اولاد =۳/۲ بقیه ترکه(به عبارتی ۳/۱ مادر و بقیه را پدر به ارث می برد اگر تنها ورثه متوفی ابوین او باشد) و مادر حاجب نداشته باشد مادر ۶/۱ و بقیه را پدر به ارث می برد.

اگر تنها ورثه طبقه اول باشد = تمام ترکه به قرابت

مادر:

در صورت وجود اولاد = ۶/۱ به فرض

در صورت فقدان اولاد = ۳/۱ به فرض(اگر حاجب نداشته باشد)

در صورت وجود حاجب = ۶/۱ به فرض

اگر تنها ورثه طبقه اول باشد = تمام ترکه به قرابت ۳/۱ به فرض و بقیه به رد

اولاد:

• پسر و دختر:

پسر و دختر کنار پدر و مادر = پدر و مادر فرض خود را میبرند و بقیه بین پسر و دختر با رعایت قاعده ی پسر دو برابر دختر تقسیم می شود

پسر و وختر وارث منحصر طبقه اول = با رعایت قاعده پسر دو برابر دختر تمام ترکه را بین خود تقسیم می کنند.

• دختر:

اگر فرزند منحصر باشد = ۲/۱ به فرض

اگر ارث منحصر باشد = ۲/۱ به فرض و بقیه به رد

و دختران اگر چند دختر باشند و وارث منحصر = بالسویه تمام ترکه بین آن ها تقسیم می شود ۳/۲ به فرض بقیه به رد

اگر چند دختر در صورت نبودن اولاد ذکور = ۳/۲ ترکه را به فرض می برند

• پسر و پسران:

وارث منحصر به قرابت تمام ترکه

پسر در کنار ابوین = ابوین فرض خود را می برند و بقیه مال پسر

چند پسر = ترکه بالسویه بین خود تقسیم می کنند

چند پسر در کنار ابوین = ابوین فرض خود را می برند و بقیه بین اولاد ذکور بالسویه تقسیم می شوند

زوج:

در صورتی که وارث منحصر باشد = تمام ترکه ۲/۱ به فرض و بقیه به رد

در صورت فقدان اولاد یا اولادِ،  اولاد = ۲/۱ به فرض

در صورت وجود اولاد یا اولاد، اولاد = ۴/۱ به فرض

زوجه:

در صورت وجود اولاد یا اولادِ اولاد = ۸/۱ به فرض

در صورت فقدان اولاد و یا اولادِ اولاد = ۴/۱ به فرض

در صورتی که وارث منحصر باشد = فرض خود را می برد یعنی ۴/۱ ترکه وبقیه اموال در حکم مال اشخاص بلاوارث است.

ماده ۹۰۸: پدر یا مادر هر دو ابوین با یک دختر::

الف) هر دو ابوین با یک دختر: سدس (۶/۱) سهم هر یک از ابوین و نصف سهم دختر و یک سدس باقی می ماند

حالا دو فرض باقی است ۱- اگر مادر حاجب داشته باشد از ۶/۱ باقی مانده سهم نمی برد و ۶/۱ بین پدر و یک دختر به چهار سهم تقسیم می شود یک سهم مال پدر و سه سهم مال دختر می شود و فرض دوم این که مادر حاجب نداشته باشد ۶/۱ باقی مانده به پنج سهم تقسیم می شود و هر یک از ابوین یک سهم و دختر سه سهم نصیب می برد.

نحوه دیگر:

اگر در فرض فوق مادر حاجب ندشته باشدترکه را به پنج قسمت تقسیم می کنند. پدر و مادر هر کدام یک قسمت و دختر سه قسمت سهم می برد. اما اگر مادر حاجب داشته باشد ترکه را به شش قسمت تقسیم می کنند و پدر و مادر هر کدام یک قسمت و دختر سه قسمت و یک قسمت باقی مانده را چهار قسمت می کنند یک قسمت مال پدر و سه قسمت را به دختر می دهند.

ب) یکی از ابوین(پدر یا مادر) با یک دختر     ( ) و ۶/۲ باقی مانده به چهار قسمت تقسیم و سه سهم مال دختر و یک سهم مال پدر یا مادر می شود و نتیجتاً در فرض (ب) اگر وارث میت فقط پدر و یک دختر یا مادر و یک دختر باشد مال را چهار قسمت می کنند یک قسمت مال پدر یا مادر و بقیه مال دختر است.

ماده ۹۰۹ قانون مدنی:

پدر یا مادر یا هر دو ابوین با چند دختر فرض تمام دخترها ۳/۲ (دو ثلث ترکه) و فرض هر یک از والدین یک سدس (۶/۱) می باشد.

الف) فرض هر دو ابوین یا چند دختر مجموع سهام می شود   چیزی باقی نمی ماند.

ب) فرض یکی از ابوین با چند دختر مجموع سهام می شود  و ۶/۱ باقی می ماند که باقی مانده به پنج سهم تقسیم یک سهم مال پدر یا مادر و چهار سهم دیگر را دختران نصیب می بدند و نتیجتاً در فرض فوق اگر وارث میت فقط پدر و چند دختر یا مادر و چند دختر باشد مال را پنج قسمت می کنند یک قسمت را پدر یا مادر سهم می برد و چهار قسمت دیگر را دختران به طور مساوی نصیب می برند.

مورد دیگر فرض: وجود پدر و مادر یا هر دو ابوین با یک پسر یا چند پسر یا چند پسر و دختر، درتمامی این صورت ها ۶/۱ سهم مادر و ۶/۱ سهم پدر و ما بقی مال یک پسر است و در صورت وجود پسران جملگی از ما بقی به تساوی نصیب می برند و چند پسر و چند دختر به نسبت فرض پسر دو برابر دختر نصیب می برند.

ماده ۹۱۴= در نقصان و زیارتی ترکه است

اول در عول و عدم کفایت ترکه به سهام ورثه  و آن دو فرض دارد:

فرض یکم(ماده ۹۰۸) قانون مدنی:

آنکه میت علاوه بر پدر و مادر و یک دختر دارای زوج نیز باشد در این صورت واحد ترکه کفایت نمی کند یعنی نصیب پدر و مادر هر کدام ۶/۱ و دختر ۲/۱ و زوج ۴/۱ است و مجموعه آن ها می شود و  بیش از واحد ترکه است و حسب ماده مرقوم نقص بر دختر وارد می شود یعنی به جای آن که به دختر  یعنی نصف ترکه داده شود  (داده می شود).

فرض دوم: ماده ۹۰۹قانون مدنی- آنکه میت علاوه بر پدر و مادر و چند دختر دارای زوج نیز باشددر این صورت هم واحد ترکه کفایت نصیب تمامی ورثه را نمی نماید زیرا نصیب پدر و مادر هر کدام () و دخترها  و زوج  است ومجموع سهام آن ها می شود.

و در نتیجه ۲۴/۶ بیش از واحد ترکه است و نقصبر دختر ها وارد است و به جای دو ثلث یعنی ۲۴/۱۶ فقط ۲۴/۱۰ به آن ها داده می شود.

دوم- در تعصیب و زیادتی ترکه از سهام ورثه و ان فروض مختلف دارد.

فرض اول = یک دختر به تنهایی- یک دختر با زوج یک دختر با زوجه

الف: یک دختر نصفه ترکه را به فرض می برد و نصف دیگر را به رد می بردچون صاحبان قرابت در طبقه او نیست.

• یک دختر و زوج در این صورت اضافی می ماند

که به عنوان رد به دختر داده می شود و زوج از زیاده محروم است.

• یک دختر و زوجه در این صورت اضافه می ماند

که به عنوان رد به دختر داده می شود و زوجه از زیاده محدوم است.

فرض دوم = چند دختر= چند دختر و زوج= چند دختر و زوجه

• چند دختر (دو ثلث ترکه) را به عنوان فرض و باقیمانده به عنوان رد به آن ها داده می شود.
• چند دختر و زوج در این صورت اضافه می ماند

که به عنوان رد به دختر هاداده می شود و زوجه از زیادتی محروم است.

• چند دختر و زوجه در این صورت باقی اضافه می ماند

که به عنوان رد به دخترها داده می شود و زوجه از زیادگی محروم است.

 

سهم الارث ورثه طبقه دوم:

• جد و جده پدری وارث منحصر= اگر هر کدام به تنهایی بود تمام ترکه را به قرابت به ارث می برد و اگر هر دو بودند جد دوبرابر جده به ارث می برد و ترکه را بین خود تقسیم می کنند.
• جد و جده پدری و با جد و جده مادری= ۳/۱ به جد و جده امی که بالسویه تقسیم می کنند و اگر یکی از آن ها بود تمام ۳/۱ را می برد و بقیه به جد و جده پدری می رسد. که جد دوبرابر جده ارث می برد و اگر یکی از آن ها بود تمام ۳/۲ را به قرابت می برد.
• خواهر ابوینی(یا ابی)

اگر منحصر به فرد باشد= ۲/۱ به فرض

در صورتی که دو یا بیشتر باشند ۳/۲ به فرض

• جد و جده پدری با برادر و خواهر ابوینی یا ابی= با رعایت قاعده ذکور دو برابر اناث تمام ترکه را بین خود تقسیم می کنند.
• جد و جده امی با برادر و خواهر امی= تمام ترکه را بین خود بالسویه تقسیم می کنند.
• جد و جده پدری با یک کلاله امی(یک برادر یا یک خواهر امی)= ۶/۱ به کلاله امی و بقیه به اجداد پدری که جد دو برابر جده ارث می برد
• جد و جده پدری با چند کلاله امی= ۳/۱ به کلاله های امی که بالسویه تقسیم می کنند بقیه بر اجداد پدری که جد دو برابر جده ارث می برد
• جد و جده پدری با یک یا چند کلاله ابوینی (یا ابی) و یک کلاله امی =۶/۱ کلاله امی و بقیه بین جد و جده پدری و خواهر و برادر ابوینی با رعایت ذکور دو برابر اناث تقسیم می شوند.
• جد و جده پدری با یک یا چند کلاله ابوینی (یا ابی) و یک کلاله امی= ۳/۱ به کلاله امی بالسویه و بقیه بین جد و جده پدری و برادر و خواهر ابوینی با رعایت ذکور دو برابر اناث تقسیم می شود.
• جد و جده پدری و جد و جده مادری با یک یا چند کلاله امی ۳/۱ به خویشاوندان مادری یعنی جد و جده مادری و کلاله امی که بالسویه تقسیم می کنند و بقیه بین خویشاوندان پدری با رعایت ذکور دو برابر اناث یعنی جد و جده پدری تقسیم می شود.
• اجداد و کلاله =۳/۱ به خویشاوندان مادری یعنی جد و جده مادری و خواهر دو برادر بالسویه ۳/۲ به خویشان پدری(جد و جد پدری با خواهر و برادر ابوینی)

 

سهم الارث ورثه طبقه سوم:

• عمو و عمه ابوینی(یا ابی) = ذکور دو برابر اناث (عمو دو برابر عمه) ارث می برند.
• عمو و عمه ی امی = ترکه را بالسویه بین خود تقسیم می کنند.
• خاله و دائی ابوینی(یا ابی) یا امی = ترکه بالسویه بین خود تقسیم می کنند.
• خاله و دایی ابوینی(یا ابی) با یک خاله و یا یک دائی امی = خاله و یا دائی امی ۶/۱ و بقیه متعلق به خاله و دائی ابوینی که بالسویه تقسیم کنند.
• خاله و دائی ابوینی(یا ابی) با چند خاله و دائی امی = خاله و دائی امی ۳/۱ ترکه و بقیه بالسویه بین خاله و دایی ابوینی تقسیم می شود.
• عمو و عمه ابوینی با یک خاله یا یک دایی ابوینی یا امی = ۶/۱ سهم خاله یا دائی که بالسویه تقسیم می کنند و بقیه بین عمو و عمه بدین نحو که عمو دوبرابر عمه می برد تقسیم می شود.
• عمو و عمه ابوینی با چند خاله و دائی ابوینی یا امی= ۳/۱ سهم خاله یا دائی که بالسویه تقسیم می شود و بقیه بین عمو و عمه بدین نحو که عمو دو برابر عمه می برد تقسیم می شود
• عمو و عمه ابوینی با یک عمو یا یک عمه امی = ۶/۱ به عمو یا عمه امی می رسد و بقیه ما بین عمو و عمه بدین نحو که عمو دو برابر عمه می برد تقسیم می شود.
• عمو و عمه ابوینی با چند عمو و عمه امی = ۳/۱ به اعمام امی که بالسویه تقسیم می شود و بقیه بین اعمام ابوینی که عمو دوبرابر عمه ابوینی ارث می برد تقسیم می شود.
• اعمام و اخوان = ۲/۱ اخوان و بقیه به اعمام تعلق دارد که بنا به قاعده تقسیم می کنند مثلا اگر همه اخوال ابوینی یا امی باشند بالسویه و اگر یک خاله یا دائی امی بود ۶/۱ از ۳/۱ سهم می برد و بقیه متعلق به اخوال ابوینی و اگر اخوال امی متعدد بودند ۳/۱ سهم می برند(۳/۱ را بین خود بالسویه تقسیم می کنند) و بقیه متعلق به اخوال ابوینی است و در بین اعمام اگر یک نفر امی باشد ۶/۱ از ۳/۲ و اگر چند امی باشند ۳/۱ از ۳/۲ را بالسویه تقسیم می کنند و بقیه را اعمام ابوینی (یا ابی) با رعایت قاعده ذکور دو برابر اناث بین خود تقسیم می کنند .

 

 

قواعد:

۱-هرگاه وارث منحصر باشد در هر طبقه و درجه باشد تمام ترکه را می برد مگر در مورد زوجه که ۴/۱ ترکه را می برد و بقیه در حکم مال بالاوارث و در اختیار حاکم است.

۲- طبقات و درجات مقدم حاجب ارث بردن درجات موخر هستند مگر در دو مورد.(موارد استثنائی)

• اگر تنها وارث متوفی یک عموی ابی و یک پسر عموی ابوینی باشد پسر عمو، عمو را از ارث محروم می کند هر چند درجه عمو مقدم بر پسر عمو می باشد.
• وقتی که وارث دورتر به سمت قائم مقامی (بر حسب نسل) ارث می برد.

الف- در طبقه اول: اگر در بین وارث طبقه اول برای میت اولادی نباشد اولاد اولاد او هر قدر که پائین بروند قائم مقام پدر یا مادر خود بوده با هر یک از اجداد متوفی که زنده باشد ارث می برند.

۳-اخوه ابوینی اخوه ابی را از ارث محروم می کند ولی کاری به اخوه امی ندارد یعنی اخوه امی در کنار هر کدام از سهم خود را می برد.

۴-اعمال یا اخوال ابوینی اعمام یا اخوال ابی را از ارث محروم می کنند ولی هیچ کدام کای به اعمال یا اخوال امی ندارد

۵-در تمام موارد مذکور وقتی صاحبان فرض، سهم خود را بردند بقیه بین آن ها نسبت به فرض آن ها تقسیم می شود که اصطلاحاً گفته می شود به رد مگر مادر که اگر حاجب داشته باشد به رد ارث نمی برد و وجوه حاجب باعث می شود حد ادنی (۶/۱) سهم خود را ببرد.

۶-زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد ولی زوجه تنها از عین اموال منقول و از قیمت ابنیه و اشجار ارث می برد(یعنی از عرصه ارث نمی برد و تنها از قیمت اعیانی)

۷-نقص

الف: در طبقه اول- بر دختر یا دختران وارد می شود.

ب: در طبقه دوم- بر کلاله ابوینی(یا ابی) یا بر اجداد ابی

۸-خنثی اگر علائم ذکوریت غالب باشد سهم الارث یک پسر از طبقه خود و اگر علائم اناثیت غالب باشد سهم الارث یک دختر از طبقه خود و اگر هیچ یک غالب نباشد نصف مجموع سهم الارث یک پسر و یک دختر از طبقه خود را می برد.

امید است مورد استفاده  علاقه مندان به رشته حقوق و آقایان کارآموزان قضائی و وکالت  قرار گیرد. انشاءا…